بررسی ایمنی خودرو بزرگ در مقایسه با خودرو کوچک | سواری بخریم یا شاسی بلند؟

شکی نیست که ایمنی خودروهای امروزی در مقایسه با گذشته بهبود یافته است. با مرور آمار موسسه بیمه‌­ای ایمنی بزرگراه (IIHS) می ‌توان به این موضوع پی برد، چرا که تعداد 22.5 مرگ در هر صد هزار نفر در سال 1980 به کمتر از نصف، یعنی 11 مرگ در هر صد هزار نفر در سال 2019، کاهش یافته است.

این پیشرفت به لطف تغییر در طراحی سازه خودروها، افزایش سختگیری قوانین و تغییر رفتار رانندگان در طول سه دهه گذشته به دست آمده است، اما اکنون این سوال پیش می‌آید که آیا می توان ایمنی گروه خاصی از خودروها را نسبت به دیگر خودرو ها برتر دانست؟

واقعیت این است که آمار مرگ و میر در تصادفات به تفکیک خودرو، سرعت حرکت یا نوع مسیر اعلام نشده است، همچنین شرکت‌های خودروسازی نیز تمایل چندانی به ارائه تفکیکی ایمنی محصولات خود بر اساس رده ندارند. بر اساس گزارشی که در مِی 2020 توسط IIHS منتشر شده و داده‌­های مربوط به تلفات رانندگی را بر اساس رده خودروها طبقه‌ بندی کرده، آمار مرگ و میر در میان رانندگان خودروهای کوچک بیشتر از سایرین است.

در مقایسه بین خودروهای سدان و هاچ‌بک‌ این مسئله آشکار است چرا که آمار مرگ و میر در هاچ‌بک‌های کوچک تقریباً دو برابر سدان‌های بزرگ می‌باشد. در رده خودروهای کراس‌ اور و شاسی بلند، اختلاف بین کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین مدل‌ها به چهار برابر می‌رسد. در تمامی رده‌ها وضعیت به همین شکل است هرچند که در رده خودروهای کوپه و پیکاپ‌ های دیفرانسیل-عقب، اندازه خودروها تأثیر قابل توجهی بر آمار مرگ و میر نداشته است.

نقش اندازه خودرو در ایمنی

این قطعاً یک پرسش کلیدی است زیرا می‌تواند در تصمیم‌گیری برای خرید خودرو نقش مهمی ایفا کند. آیا باید به سراغ خودروهای بزرگتر برویم تا ایمن‌تر باشیم یا یک خودروی کوچک نیز می‌تواند ایمنی لازم را فراهم کند؟

مؤسسه بیمه ایمنی بزرگراه‌های آمریکا یا IIHS که یکی از دو مرجع ارزیابی ایمنی خودروها در این کشور است، پس از بررسی تصادفات مختلف و انجام آزمون‌های متعدد میان خودروهایی با اندازه‌های متفاوت، به وضوح اعلام کرده است که در شرایط برابر از نظر امکانات ایمنی، طراحی نقاط شکست، مقاومت شاسی و سرعت و ...، یک خودروی بزرگ و سنگین ایمنی بیشتری نسبت به یک خودروی کوچک و سبک دارد و بهتر می‌تواند از سرنشینان در برابر حوادث و تصادفات محافظت کند.

یک خودروی بزرگتر به معنای فاصله بیشتر بخش جلویی خودرو (جایی که به طور معمول در تصادف درگیر می‌شود) با بخش سرنشینان است و این یعنی در تصادف از روبرو، بخش‌های بیشتری از خودرو می‌توانند انرژی تصادف را قبل از اینکه به سرنشینان برسد جذب کنند و به این ترتیب بخش عمده‌ای از انرژی تصادف قبل از اینکه به کابین سرنشینان برسد مستهلک می‌شود.

از سوی دیگر در یک خودروی بزرگ، فضای کافی در بخش موتور وجود دارد تا اجزا با فاصله بیشتری در کنار هم قرار بگیرند، در حالی که در یک خودروی کوچک، موتور بسیار فشرده و تقریباً چسبیده به کابین نصب می‌شود و به این ترتیب در تصادف، موتور به کابین فشار وارد خواهد کرد که این مسئله نیز در نهایت می‌تواند خطرناک باشد. ابعاد خودرو (البته با در نظر گرفتن سایر ملاحظات ایمنی) یک عامل بسیار مهم در تصادفات وسیله نقلیه با مانع ثابت و در تصادف میان دو وسیله است.

ایمنی خودروهای سنگین در تصادف

علاوه بر ابعاد خودرو، عامل وزن نیز نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند، هر چند در اینجا تنها مزیت آن در زمان تصادف میان دو خودرو مشخص می‌شود. از فیزیک دوران دبیرستان به خاطر دارید که در برخورد دو گوی با سرعت‌های یکسان، گوی سنگین‌تر پس از برخورد می‌تواند گوی سبک‌تر را به عقب براند. این مسئله در زمان برخورد دو خودرو نیز وجود دارد و حتی در سرعت‌های متفاوت هم تا حد زیادی دیده می‌شود.

در اینجا و در زمان تصادف میان دو خودرو، خودروی سنگین‌تر به دلیل اینرسی بالاتری که دارد، ابتدا به خودروی کوچک‌تر ضربه می‌زند و در اثر این برخورد بخشی از انرژی آن از میان می‌رود، اما همچنان مقداری از انرژی باقی می‌ماند که باعث می‌شود خودروی کوچک‌تر به عقب رانده شود. این یعنی انرژی بسیار بیشتری به خودروی کوچک‌تر در تصادفات وارد می‌شود که می‌تواند به معنای آسیب به سرنشینان باشد، تا جایی که شدت تصادف چندین برابر یک تصادف آزمایشی با مانع ثابت است.

در این زمینه، IIHS آزمایش‌هایی میان خودروهای کوچک و بزرگ از یک تولیدکننده انجام داده است که به وضوح این اصل فیزیک را تأیید می‌کند. به عنوان مثال، در تصادفی که میان تویوتا یاریس و تویوتا کمری صورت گرفت، با وجود اینکه هر دو خودرو از نظر ایمنی در آزمون تصادف رتبه بالایی کسب کرده بودند، در سرعت برابر، اتاق سرنشینان یاریس به طور کامل تخریب شد، به گونه‌ای که می‌توان گفت احتمال مرگ راننده بسیار بالا بود، در حالی که اتاق کمری تقریباً بدون تغییر باقی ماند و سرنشینان عملاً از تصادف بدون مشکل گذشتند. همه این‌ها در حالی است که اختلاف وزن دو خودرو کمتر از ۵۰۰ کیلوگرم بود، ولی در عمل حتی مجموعه کامل ایربگ نیز نمی‌توانست کمک بزرگی به سرنشینان یاریس کند.

حال تصور کنید در تصادف میان خودرویی مانند لندکروزر و یاریس، در حالی که اختلاف وزن دو خودرو بیش از ۱.۵ تن است، سرنوشت سرنشینان یاریس چه خواهد شد؟ البته باید توجه داشت که متوقف کردن یک خودروی سنگین به دلیل انرژی جنبشی بیشتری که دارد، نیاز به نیروی ترمزهای بیشتری خواهد داشت و این می‌تواند یک عیب بزرگ برای این خودروها باشد. هرچند تولیدکنندگان این خودروها با تقویت ترمزها و کاهش خط ترمز تا حد زیادی این نقص را برطرف کرده‌اند، اما در سرعت برابر در برخورد با مانع، نیروی بیشتری به یک خودروی سنگین وارد می‌شود و در اینجا است که ابعاد خودرو می‌تواند نجات‌بخش سرنشینان باشد.

آمار تصادفات جاده‌ای چه می‌گوید؟

تا اینجای کار مشخص شد که به طور کلی و در شرایط یکسان از نظر طراحی و ایمنی در تصادفات، خطر مرگ در میان سرنشینان خودروهای بزرگ و سنگین کاهش می‌یابد، اما خوشبختانه اطلاعات آماری مناسبی نیز در این خصوص وجود دارد.

بررسی آمار مرگ و میر ناشی از تصادفات وسایل نقلیه در آمریکا نشان می‌دهد که با افزایش ابعاد خودرو، نرخ مرگ و میر به طور معنی‌داری کاهش می‌یابد؛ از ۷۸ مورد مرگ و میر به ازای یک میلیون خودرو در خودروهای کوچک به ۴۴ مورد مرگ و میر به ازای یک میلیون خودرو در خودروهای بزرگ.

نکته جالب در این زمینه اختلاف تعداد مرگ و میر در سال‌های گذشته است؛ به طوری که این اعداد برای خودروهای نیمه دوم دهه ۸۰ میلادی، از ۱۵۹ مورد مرگ و میر به ازای یک میلیون خودرو در خودروهای کوچک به ۱۱۵ مورد در خودروهای بزرگ این سال‌ها کاهش پیدا کرده است که نشان می‌دهد افزایش ایمنی خودروهای کوچک در دهه‌های اخیر ممکن است.

در نهایت، مشخص است که احتمال زنده ماندن در یک خودروی بزرگ به طور قابل توجهی بیشتر از یک خودروی کوچک است.

تصادف خودروهای شاسی بلند؛ آیا ارتفاع برای آن‌ها مزیت است؟

وقتی از یک خودروی بزرگ صحبت می‌شود، عموماً اولین خودرویی که به ذهن می‌رسد، یک خودروی با شاسی بلند است. این دسته خودروها (اگر واقعی SUV باشند و نه سدانی که ارتفاع کمی دارد) به عنوان خودروهایی ایمن تر شناخته می‌شوند. این به این دلیل است که تقریباً تمام ویژگی‌هایی که برای یک خودروی بزرگ در زمینه ایمنی ضروری است، در خودروهای شاسی بلند گنجانده شده است. علاوه بر ابعاد بزرگ، شاسی بلند به دلیل ارتفاع بالا، در تصادف‌های رو به رو نیز برنده اصلی خواهد بود زیرا ارتفاع بیشتر باعث می‌شود نقطه برخورد در طی تصادف به بخش‌های پایینی خودرو منتقل شود و در نتیجه فشار کمتری به اتاق خودرو وارد خواهد شد.

ایمنی خودروهای شاسی بلند

با در نظر گرفتن این مسئله، شاید بتوان خودروهای شاسی بلند را به عنوان ایمن‌ترین خودروهای بازار تلقی کرد و البته این امر تا حدی صحیح است زیرا خودروهایی با شاسی بلند که به درستی طراحی شده‌اند، حداقل در تصادفات رو در رو به طور ذاتی از خودروهای سدان ایمن‌تر هستند. اما این فقط یک جنبه از ایمنی خودروهای شاسی بلند است زیرا این خودروها به دلیل مرکز ثقل بالاتر نسبت به خودروهای دیگر، دارای ضعف‌هایی هم هستند که می‌تواند ایمنی آن‌ها را به خطر بیاندازد.

مسئله مهم‌تر در این خودروها که ریسک آسیب و مرگ را افزایش می‌دهد، بالاتر بودن مرکز ثقل آن‌ها نسبت به سایر خودروها است. خودروهای شاسی بلند، همانطور که از نامشان (و ظاهرشان نیز) مشخص است، ارتفاع بیشتری نسبت به خودروهای سدان یا هاچ بک دارند و این به معنای مرکز ثقل بالاتر است. این ارتفاع بالاتر باعث می‌شود که در مواجهه با خودروهای سدان یا هاچ بک، نقطه برخورد در خودروهای شاسی بلند به بخش‌های پایینی خودرو منتقل شود و این به این معنی است که فشار کمتری به اتاق خودرو وارد می‌شود.

با توجه به این خطر ذاتی، سازندگان خودروها از سیستم‌های ایمنی الکترونیکی استفاده می‌کنند تا ریسک را کاهش دهند، که سیستم کنترل پایداری (ESP یا ESC) یکی از این سیستم‌هاست. این سیستم با تشخیص ناهمواری‌ها و عدم تطابق مسیر حرکت با جهت فرمان، تلاش می‌کند با فعال‌سازی ترمز‌ها در چرخ‌های مختلف و کاهش گشتاور موتور، خودرو را به مسیر صحیح بازگرداند. همچنین، برخی از خودروهای شاسی بلند با ریسک بالاتر واژگونی، به سیستم تشخیص واژگونی مجهز هستند که با تشخیص زاویه خودرو از خط عمودی و احتمال وقوع واژگونی، با کمک سیستم کنترل پایداری، خودرو را به زمین باز می‌گرداند.

با این سیستم‌های پیشرفته، خودروهای شاسی بلند به خودروهایی با سطح ایمنی بالاتر تبدیل می‌شوند، هرچند که در اینجا نقش مهمی را هم کمربند ایمنی ایفا می‌کند. در سال ۲۰۱۰، تنها در آمریکا، ۶۸۰۰ مورد واژگونی خودرو منجر به مرگ شدن در افراد شد که اکثراً خودروهای شاسی بلند بوده‌اند و متأسفانه بخش قابل توجهی از فوت‌ها به دلیل عدم استفاده از کمربند ایمنی بوده است.

براساس ارزیابی‌های انجام شده توسط دانشگاه بوفالو آمریکا، در تصادف بین یک خودروی عادی و یک خودروی شاسی بلند، ریسک مرگ در سرنشینان خودروهای عادی بیش از ۷ برابر خودروهای شاسی بلند است و حتی بالاتر بودن تعداد ستاره‌های ایمنی خودروهای عادی نیز تنها به‌صورت محدودی از این ریسک را کاهش می‌دهد و به‌این‌طریق، ترازوی ایمنی همیشه به سمت خودروهای شاسی بلند سنگین‌تر است.

هر گردی گردو نیست!

تا اینجای کار بیشتر از مزایای خودروهای بزرگ سخن گفتیم و ایمنی بیشتر آن‌ها در تصادفات، اما باید در نظر گرفت که اندازه بزرگ خودرو به طور ضروری به معنای ایمن بودن بیشتر آن نیست. در این مورد، طراحی خودرو و ایمنی ذاتی آن نقش بسیار مهمی دارد.

این امر را می‌توان در آزمون‌های تصادف مشاهده کرد، جایی که گاهی خودروهای بزرگ هم تعداد کمی از ستاره‌های ایمنی را دریافت می‌کنند که این نشان دهنده نسبی نبودن ایمنی آن‌ها است. به همین دلیل، در زمان خرید خودرو نباید صرفا به ابعاد آن توجه کنید، زیرا سایر عوامل ایمنی نیز نقش بسیار مهمی در این موضوع ایفا می‌کنند.

جمع بندی؛ ایمنی شاسی بلند یا سواری؟

بیایید دوباره به سوال اصلی برگردیم؛ آیا خودروهای سنگین و بزرگتر ایمن‌تر هستند؟ احتمالاً سازندگان خودروهای شهری کوچک و سدان‌های کوچک وجود این خودروها خیلی خوشحال نمی‌شوند، اما در واقعیت، در بسیاری از تصادفات روزمره در شهرها و جاده‌ها، خودروهای بزرگ و سنگین به دلیل امکانات ایمنی بیشتری که دارند، ایمن‌تر عمل می‌کنند.

البته، این مسئله به معنای نامطمئن بودن خودروهای کوچک نیست، زیرا سازندگان این خودروها سعی می‌کنند با افزودن امکانات ایمنی و طراحی مناسب، نتایج خوبی در تست‌های تصادف کسب کنند و خودروهای خود را ایمن‌تر کنند. در واقع، این روزها تعداد زیادی از خودروهای کوچک که توانسته‌اند پنج ستاره ایمنی را از مراکز ارزیابی ایمنی در جهان کسب کنند، وجود دارد. با این حال، یکی از مشکلات این خودروها این است که آزمون‌های ایمنی در مراکز ارزیابی به شکل کنترل شده‌ای صورت می‌پذیرد و این با وضعیت واقعی تصادفات جاده‌ای که ممکن است دو خودرو درگیر شوند، فرق دارد، به خصوص در آنجا که خودروهای کوچک به مشکل خواهند خورد.

آیا باید نگران باشیم و سوار خودروی کوچک خود شویم؟ پاسخ به این سوال نیز کمی دشوار است. شاید نحوه تصادفات بسیار متفاوت باشد. اگر به آزمون‌های تصادف که در مراکز انجام می‌شود توجه کنیم، می‌توان گفت که تعداد ستاره‌های ایمنی خودرو شما می‌تواند دلیل مناسبی برای ایمن بودن آن باشد و نیاز به نگرانی خاصی نباشد، اما اگر به تصادفی شدید و رو در رو که شما و خودروی کوچک شما درگیر یک خودروی سنگین و وزن دار (و به خصوص شاسی بلند) می‌شوید، متأسفانه در معرض خطر آسیب قرار دارید و احتمال آسیب دیدن شما بسیار بالاتر از سرنشینان خودرو بزرگ تر است.

آیا این به این معنی است که همه باید به سمت خرید خودروهای شاسی بلند بروند؟ متأسفانه پاسخ به این سوال نیز دشوار است. احتمال اینکه با خودروی شما در تصادفی رو در رو با سرعت بالا درگیر شوید، زیاد نیست و در تصادفات روزمره یک خودروی کوچک به اندازه کافی ایمن است که بتواند شما و سرنشینان خودرو را حفاظت کند، اما اگر قصد سفر با خودروی خود را دارید، همیشه وقتی می‌تواند در تصادفی رو در رو وارد شود، و اینجاست که خودروی کوچک دردسرساز می‌شود. بنابراین، ممکن است در زمان خرید خودروی بعدی خود، به خودروهای شاسی بلند نیز نیم نگاهی داشته باشید ، اگرچه قیمت بالا یک مانع اصلی است و اگر به دنبال خرید مدل‌های قدیمی‌تر باشید، امکانات ایمنی کمتری خواهید داشت. بنابراین، در حال حاضر در خودروهای کوچک، به خصوص در سرعت‌های بالا، با احتیاط رانندگی کنید.